The Boy King, King Tut, oftewel Toetanchamon! In 1922 is zijn graf ontdekt door Howard Carter (of eigenlijk zijn 'waterboy' (een egyptische jongen die hielp bij de expeditie) de egyptoloog die notabene 40+ jaar bij de vallei der koningen heeft gewoond om die vallei te doorgronden en diverse graven te vinden.
Je raad het al, vandaag staat in het teken van het bezoeken van het aloude Thebe (oftewel het huidige Luxor) met aan de oost-kant de monumenten (en woningen) voor de levenden en aan de west-oever de monumenten en gedenkplekken voor diegenen die overleden zijn. Zo werkt het in Egypte! Luxor ook de plek waar de meest recente van de drie Egyptische tijdperken zich afspeelde, nadat de oudste gecentreerd was in het noorden (met de piramides als duidelijk overgebleven middelpunt) en de middelste 'dynastie' tussen Cairo en Luxor in.
Het meeste recente tijdperk van Egypte leidde uiteindelijk tot een bloeiperiode van meer dan 1000 jaar en 168 farao's. Van die 168 zijn er overigens nog 99 te vinden mocht je zin hebben!
Terug naar het begin, in ons geval 4 uur 's ochtends wakker worden en snel richting bus. We hebben een zogenaamde 'private-tour' wat o.a. betekent een apart busje met 2 chauffeurs (5 uur rijden heen en 5 uur terug!) en een prive-gids die Nederlands spreekt. Hem zien we overigens in Luxor, Hashim.
Melden, ontbijt mee van het hotel, auto in en rijden maar! Een redelijke omweg met vele controles en politieposten. Blijkt toch elke dag wel hoe 'militaristisch' het hier is; mooi land maar zeker met veel politie, controles en wapens op straat. Terwijl langzaam de zon opkomt toeren we door de woestijn met een traditionele stop bij een pleisterplaats waar de tour-operator ongetwijfeld een contract mee heeft. Graag alles het liefst in euro's!
We naderen de Nijl en het landschap slaat om; in plaats van de woestijn ineens groen, weelde gewassen (suikerriet, tomaten, bananen) en veel heel veel mensen. Onze weg leidt ons nog een uur door het groene landschap (dankzij de Nijl) langs een irrigatiekanaal. Een drukte van jewelste met ezels, bussen, politiecontroles, drempels (hoge drempels overal zodat je niet zomaar een kruispunt over kan denderen of een politiepost kan rammen), mannen die langs de kant van de weg 'hangen', kraampjes, taxi's, veel motoren en vervolgens nog meer chaos. Dit is Egypte, een grote mix van oud en nieuw, van traditioneel en modern en waar overigens iedereen een mobiel heeft en suikerriet kauwt of een sigaret rookt (de mannen).
In Luxor zelf pikken we onze gids op en stoppen we bij de eerste bezichtiging: de tempels van Karnak. Over meer dan 1300 jaar zijn op deze plek tempels gemaakt, aangepast, uitgebreid door de farao's die hier leefden. Overleed een farao ... dan stopte je met dat plan en kwam er een nieuw plan, een nieuwe uitbreiding! Karnak is indrukwekkend met 30+ meter hoge obelisken, hoge galerijen en veel heel veel hierogliefen en beeltenissen. Centraal staan constant Amon, Mut (zijn vrouw) en Khonsoe (zijn zoon) die drie zijn de belangrijkste goden. Vaak wordt de farao afgebeeld samen of tegenover die goden. Onze gids Hashim legt heel veel uit, o.a. over de positie van de voeten (linker voet voor de rechter = respect, veel beelden geven respect aan de goden die daar dan tegenover staan), de twee namen van de farao's (geboortenaam, koningsnaam) en hoe we eigenlijk weten dat er 168 farao's waren. Dat laatste is vrij simpel, er is namelijk 1 muur bij de tempels van Karnak waar al die farao's met naam op stonden op een rij met daaronder hun voornaamste daden. Kwestie van simpel tellen dus.
Na Karnak gaan we naar een hotel (van TUI) voor een heerlijke lunch op een terras langs de Nijl. Na de lunch per boot oversteken, en ja Ruben mag even varen. Het is super en tegelijkertijd je ziet hoe ontzettend opvallend de Egyptenaren echt alles doen voor een extra tip. Bij het restaurant een 'speciaal toetje', bij de tempels nemen bewakers je mee naar een 'secret room' en laten je iets heel bijzonders zien. Kom je de kamer uit dan zie je de volgende bewaker de volgende groep toeristen ook al die kant op leiden... Service = tips en de Egyptenaren weten (en logisch natuurlijk) dat je relatief rijk bent. Ik begreep ook dat het gemiddelde salaris in Egypte 200 euro per maand is en dat zal dan ongetwijfeld in het armere zuiden nog minder zijn. Vandaar ook ongetwijfeld die roep om euro's -> geen inflatie waardevast! Oftewel we tippen ons de dag door en doen dat overigens met graagte er is ook gewoon reden voor met veel service en veel vriendelijkheid!
De Nijl over en we zijn nu aan de oever van de overledenen. Langzaam maar zeker dichter en dichterbij naar de vallei der koningen. Eerst nog stoppen bij twee grote standbeelden (naam vergeten), snelle foto en door! We gaan nog snel stoppen bij een relatief onbekende tempel, de tempel van Habu (naam van de syrische architect). Deze tempel is een soort uitzondering want niet gewijd aan de doden maar aan de oorlog. Neergezet door Ramses III die overigens best veel oorlog had gevoerd! Deze tempel is werkelijk schitterend!! Veel is in tact gebleven en dat maakt het des te indrukwekkender, als een soort egypisch kasteel met een hoge grote muur waar je door binnen komt met daar achter schitterende beelden en zalen.
Dan is het zover.
Hashim legt uit, de berg (met heel veel albast) is bijzonder en zo bijzonder dat ze daar heel veel personen hebben begraven. In verschillende delen, sommige gebieden voor werkers, andere voor priesters en dus ook 1 vallei voor de koningen. Die plek juist daar ook omdat het goed bewaakt kon worden zodat er ook niet geroofd zou worden. En dat snap je ook wel weer als je ziet hoe ongelovelijk veel rijkdom werd meegegeven aan de doden.
De farao's (en alle doden) kregen zaken mee voor elke dag in het dodenrijk. En dan zowel de praktische zaken als ook de rijkdommen en het vertier. Dus van wc-papier t/m pijl en boog en jouw harnas en meest favoriete stoel zeg maar. Bij het graf van Toetanchamon resulteerde dat ook in een hoog opgestapelde verzameling van honderden objecten rond zijn mummie!
De vallei zelf rij je in met een treintje, zo'n 500 meter wellicht en dan kun je het laatste stukje zelf lopen. We bezoeken alleen het oostelijke deel (in het westelijke deel zijn ook farao's begraven maar vrij weinig) en stel je dat voor als een nauw toelopende vallei inderdaad waar je langzaam omhoog loopt een beetje kronkelend over een lengte van zo'n 700 / 800 meter schat ik in. Elke 50-100 meter links of rechts heb je wel een deur wat dan blijkbaar een graf is dat ontdekt is van 1 van de farao's. Egypte kiest overigens elk jaar 10 andere graven uit die bezocht mogen worden, dat vooral ook om te zorgen dat de graven goed bewaard blijven. En je kan dus elk jaar nieuwe zaken zien!
Wij kiezen voor 3 graven die 'standaard' bij de ingangsprijs horen + natuurlijk Toetanchamon (extra toelage). Het grappig is achteraf wel en dat wisten we ook wel dat het graf van King Tut het minst indrukwekkend is. zoals onze gids zegt 'hij heeft nu eenmaal goede marketing en hij ligt daar zelf'.
De andere graven zijn van Merenptah (nooit van gehoord), Ramses IV en Ramses IX. En die zijn schitterend en overigens ook een stuk groter en langer dan die van de Boy King. Zoals ons uitgelegd wordt: de dag dat iemand farao wordt begint met te bouwen met 2 zaken: zowel zijn graf (in de vallei) als een tempel (meestal bij de tempels van Karnak). Duurt jouw regering kort, dan heb je ook niet een heel groot graf. Na je dood dan wordt het nog beschilderd met jouw meest indrukwekkende prestaties, etc. etc.
In de graven is het een hele bijzondere sfeer, je daalt af via lange gangen compleet beschildert met hierogliefen en symbolen. In 1 graf aangevuld met koptische teksten (dat graf is ook gebruikt als koptische kerk..). Je voelt en ziet aan alles hoeveel werk en toewijding hier in is gaan zitten; hoe moet dat ook zijn geweest in die oude tijd met zo'n begravenis!!
Het graf van Toetanchamon is en blijft een hoogtepunt. Heel apart om hem daar te zien liggen. Een relatief kleine gang met 12 treden naar beneden en best een kleine grafkamer waar hij ligt. En je weet natuurlijk dat alles is weggehaald richting Cairo. Dat hoor je overigens op veel plekken hier in Egypte, of weggehaald naar Londen, of Parijs, of Duitsland of Cairo. Weet je nog Claire dat je moest discussieren op school of al die schatten teruggegeven moesten worden? Hier zie je af en toe wel het gemis!
Na de vallei hebben we nog 2 stops. Het eerste is natuurlijk dat je naar een steenfabriek moet. Zoals de gids uitlegt, alabast wordt niet alleen gebruikt voor de farao's en de graven maar ook voor de toeristen. En elke familie heeft een eigen fabriek; aan de oost-oever werkt met in de landbouw, als grafdelver / begraver (vroeger) en / of als beeldhouwer. We worden keurig de tourist trap ingeleid waar ook bij de uitleg de jongens van de fabriek op het juiste moment laten zien hoe je de stenen bewerkt (van links naar rechts in volgorde zijn ze toevallig met de diverse handelingen bezig) en 'de baas' van de fabriek jou uitlegt dat deze familie afstamt van de waterboy van howard carter!
Het is prima, het is gezellig en sfeervol, mooi en je kan niet anders dan meegaan in de sfeer en de gastvrijheid. En ze hebben ook gewoon mooie spullen! Zo kopen we uiteindelijk dus inderdaad, net als in Jordanie, een mooi aandenken voor een 'special price', we drinken wat koffie en vervolgens weer terug in de minibus.
De laatste stop, een bijzondere tempel van de koningin Hatsjepsoet (zoiets). Zij wilde graag veel betekenen en had zich voorgenomen dat haar tempel groter en beter zou zijn dan alle anderen. Ze had dat ook nodig om invloed te hebben, macht uit te stralen. Dus: de eerdere farao's hadden 2 verdiepingen? Zij had er 3. De eerdere farao's hadden 100 meter lange galerij, Enige probleem was dat na haar dood haar tempel voor het grootste deel was verwoest. 200 jaar gelden (dus 19e eeuw!) heeft een poolse restaurateur de tempel weer opgebouwd, echter dus wel zonder alle hierogliefen en beelden. Resultaat is zeer indrukwekkend van de buitenkant, tegen de berg aan gebouwd maar een overigens schitterend magnifiek uitzicht over de Nijl-vallei van Luxor!
Het is 4 uur, al een redelijk lange dag en Hashim neemt afscheid. Niet zonder bij een viaduct eerst af te spreken met iemand die nog mijn armband komt brengen. Hashim had ook een 'deal' bij de lunch, hij kende iemand die kon ons echte Egyptische armband leveren met onze eigen naam (Awini in mijn geval) erin. En ja de kids dus wilden dat niet, ik wel! En nu dus een mooie armband afgeleverd zo langs de snelweg vlak voordat we weer naar huis gaan.
De terugweg is weinig indrukwekkend: Laura telt politieagenten (elk kruispunt zo'n 3-4, elke controlepost 6-7), de kids slapen en ik probeer nog wat typische beelden te maken van het straatbeeld. Uiteindelijk om 9.20 stappen we het hotel binnen, net op tijd om nog wat avondeten te snaaien voor sluitingstijd en zo rond 10 uur terug in de kamer. En ja ...net op tijd voor PSV - Dortmund met werkelijk schitterend commentaar in het arabisch. Ik zal je 1 ding zeggen: in het arabisch is elke minuut spannend :)
Perfect einde van een heerlijke dag, geeft absoluut inspiratie om nog meer te zien van dit zeer bijzondere, mooie land met een schitterende geschiedenis!
Nog even een update: wat we gekocht hebben bij de fabriek, een 'typisch Egyptisch' pallet met hieroglyfen.
